عناصر و نقوش تزیینی ظروف سفالی دوره سلجوقی

سفال یکی از قدیمی ترین یادگارهای فرهنگی و از جمله مدارک موجود برای اثبات غنای فرهنگی و هنری هر تمدنی می باشد. با توجه به اهمیت این هنر و سابقه تاریخی و فرهنگی آن در ایران و قدمتی که به اندازه ی تاریخ ایران دارد، نیازمند شناخت و توجه بیشتری است. دوره ی سلجوقی در ادوار اسلامی، اوج کمال و پیشرفت هنر سفالگری محسوب می شود و ظروف سفالی این دوره با توجه به فرهنگ و اعتقادات مذهبی، اجتماعی، سیاسی و عوامل اقتصادی و تأثیر هنرهای پیشین و ادبیات این دوران، دارای نقوش غنی و دارای جنبه های گوناگونی چون تزیینی، تجریدی و تصویرسازی می باشند و می تواند قابلیت های فراوانی برای استفاده در هنرهای کاربردی داشته باشد. لذا در این پژوهش سعی بر آنست تا تقسیم بندی طبقه بندی شده ای را از انواع سفالینه های دوره سلجوقی، از نظر فن ساخت، شکل ظروف، نقوش تزیینی، رنگ ها، مضمون ها و مراکز ساخت و خصوصیات و ویژگی های تکنیکی و تزیینی منحصر به فرد این دوران ارایه شود. همچنین به بررسی و مقایسه ظروف سفالی سه مرکز عمده ی سفالگری دوره سلجوقی که شامل شهرهای کاشان، ری و نیشابور می باشد، پرداخته شده است تا ویژگی های مشترک و منحصر به فرد این مراکز مشخص شود و با توجه به اهمیت شناخت قواعد زیبایی شناختی و بصری نقوش این ظروف سفالی، در جهت شناخت هرچه بیشتر اصول و مبانی تصویری این نمونه ها و بکارگیری این قواعد در هنرهای کاربردی امروزی چون گرافیگ، به بررسی و تجزیه و تحلیل این نمونه ها از نظر بصری و زیبایی-شناختی پرداخته شده است. روش پژوهش، بر شیوه ی کتابخانه ای استوار بوده و از کتب و مقالات معتبر داخلی و خارجی استفاده شده است. همچنین پژوهش مبتنی بر گردآوری مطالب و تصاویر، مشاهده عینی در صورت امکان، مقایسه، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل، تدارک جداول و آمار می باشد. در انتها نقوش ظروف هر شهر از لحاظ فن، تزیین، رنگ و مضمون و قواعد بصری و زیبایی شناختی، شناخته شده و در مقایسه با مراکز دیگر، مشخص می شود که نقوش بکار رفته در ظروف سفالی دوره سلجوقی در مراکز مختلف، با وجود ویژگی های خاص دارای اشتراکاتی نیز می باشد. همچنین این نقوش تنها دارای جنبه ی تزیینی نبوده بلکه دارای ریشه های تاریخی و ملهم از داستان های ادبی و ادوار گذشته نیز می باشد و نقوش نوشتاری این دوره دارای هر دو جنبه ی تزیینی و مفهومی است. همچنین مشخص می شود که نقوش ظروف سفالی دوره سلجوقی دارای ویژگی های زیبایی شناختی و بصری بوده و قابلیت تبدیل به نقوش گرافیکی و استفاده در هنرهای کاربردی امروز را دارد.